Informacje ogólne
Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury prowadzi scentralizowane szkolenie wstępne kadr sądownictwa i prokuratury - aplikację sędziowską i aplikację prokuratorską oraz aplikację uzupełniającą sędziowską i uzupełniającą prokuratorską, których celem jest uzyskanie przez aplikantów niezbędnej wiedzy i praktycznego przygotowania do zajmowania stanowisk asesora sądowego i sędziego oraz asesora prokuratury i prokuratora.
Organizowanie i prowadzenie aplikacji sędziowskiej i aplikacji prokuratorskiej także aplikacji uzupełniających, jak również przygotowanie i obsługa administracyjna egzaminów sędziowskiego i prokuratorskiego, należą do zadań - odpowiednio - Ośrodka Aplikacji Sędziowskiej albo Ośrodka Aplikacji Prokuratorskiej. Nabór na aplikacje organizowany jest przez wyspecjalizowaną komórkę - Sekcję Rekrutacji, będącą częścią Działu Organizacyjnego Biura Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.
Aplikacja jest formą szkolenia zawodowego mającego na celu przygotowanie do wykonywania określonego zawodu prawniczego. Aplikacja sędziowska i aplikacja prokuratorska trwają 36 miesięcy. Aplikacja uzupełniająca sędziowska i aplikacja uzupełniająca prokuratorska trwają 18 miesięcy.
Szkolenie na aplikacjach odbywa się zgodnie z uchwalonymi przez Radę Programową programami w cyklach szkoleniowych. Cykl szkoleniowy obejmuje zajęcia oraz kilkutygodniowe praktyki i może skończyć się sprawdzianem wiedzy i umiejętności.
Zajęcia dla aplikantów aplikacji uzupełniającej sędziowskiej i aplikacji uzupełniającej prokuratorskiej odbywają się w soboty i niedziele zgodnie z programem aplikacji. Praktyki dla aplikantów aplikacji uzupełniającej sędziowskiej i aplikacji uzupełniającej prokuratorskiej odbywają się w wymiarze jednego dnia tygodniowo zgodnie z programem aplikacji.
Aplikanci korzystają z nowoczesnej bazy dydaktycznej, położonej w centrum Krakowa. Zajęcia prowadzone są przez wykładowców Krajowej Szkoły, którymi są prawnicy, przede wszystkim sędziowie i prokuratorzy, a także specjaliści z innych dziedzin. Aplikanci są szkoleni w kilkunastoosobowych grupach przy zastosowaniu nowoczesnych metod dydaktycznych takich jak: case method (analiza orzeczeń Sądu Najwyższego, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz sądów powszechnych), warsztaty (praca na aktach sądowych i prokuratorskich), analiza i rozwiązywanie kazusów, symulacja rozpraw. Należy podkreślić, że wykłady na aplikacji należą do rzadkości. Aplikanci mają bezpłatny dostęp do materiałów dydaktycznych oraz informatycznych programów prawniczych.
Istotnym elementem szkolenia zawodowego są praktyki, które obejmują ok. 80 % czasu aplikacji. Każdy aplikant jest kierowany na praktykę do sądu bądź prokuratury, położonych w pobliżu miejsca jego zamieszkania. Podczas praktyki aplikant nabywa umiejętności praktycznego wykonywania zawodu sędziego lub prokuratora. W tym czasie znajduje się pod opieką indywidualnie wyznaczonych patronów praktyk, którymi są sędziowie, prokuratorzy. Przez cały okres aplikacji nad aplikantem czuwa również, odpowiadający za prawidłowy przebieg praktyk, patron koordynator, który wskazuje kandydatów na patronów praktyk oraz sporządza opinię końcową z przebiegu wszystkich praktyk.
Warunkiem ukończenia aplikacji jest uzyskanie pozytywnych ocen ze wszystkich sprawdzianów i praktyk. Aplikanci w ostatnim miesiącu aplikacji przystępują do egzaminu - odpowiednio - sędziowskiego albo prokuratorskiego.
Aplikanci mogą uczestniczyć w szkoleniach z języka angielskiego, obejmujących naukę terminologii prawniczej oraz w uzupełniających szkoleniach oferowanych na platformie e-learningowej. Ponadto mają możliwość wzięcia udziału w wymianach zagranicznych młodych prawników, organizowanych we współpracy z organizacjami międzynarodowymi, np. Europejską Siecią Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości (European Justice Training Network - EJTN). Krajowa Szkoła oferuje aplikantom możliwość wzięcia udziału w Turnieju Wiedzy Kryminalistycznej współorganizowanym z Instytutem Ekspertyz Sądowych im. Prof. Jana Sehna, Konkursie Krasomówczym, a także zajęciach sportowych.
Aplikant jest zobowiązany do uczestniczenia w zajęciach, praktykach przewidzianych programem aplikacji, samodzielnego pogłębiania wiedzy i umiejętności praktycznych, przystępowania do sprawdzianów oraz egzaminów, przestrzegania regulaminu organizacyjnego Krajowej Szkoły oraz zarządzeń i poleceń porządkowych jej Dyrektora. W czasie aplikacji nie może wykonywać dodatkowego zatrudnienia lub zajęcia, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym oraz zajęcia o charakterze naukowym, dydaktycznym lub publicystycznym, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia lub zajęcia nie przeszkadza w wykonywaniu obowiązków aplikanta.
Aplikant jest uprawniony do otrzymywania stypendium oraz podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu. Wysokość stypendium aplikanta nie może przekroczyć wysokości najniższego wynagrodzenia zasadniczego referendarza sądowego.
Aplikantowi zawieszonemu w prawach i obowiązkach z powodu:
- długotrwałej choroby powodującej niezdolność do odbywania aplikacji przez okres dłuższy niż 30 dni,
- konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem własnym długotrwale chorym,
- wypłaca się 80% stypendium, jednak łącznie nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy w toku całej aplikacji.
Również aplikantowi zawieszonemu w prawach i obowiązkach z powodu urodzenia dziecka i konieczności sprawowania w związku z tym osobistej opieki na dzieckiem wypłaca się 80% stypendium nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka.
Aplikant skreślony z listy aplikantów lub taki, który nie podjął zatrudnienia w wyuczonym zawodzie ma obowiązek zwrotu stypendium uzyskanego w czasie trwania aplikacji.
W trakcie zjazdów w Krakowie aplikant może korzystać odpłatnie z zakwaterowania w 1-osobowych pokojach hotelowych Domu Aplikanta.
Dr hab. Fryderyk Zoll, prof. UJ
Wprowadzenie do programu aplikacji ogólnej oraz aplikacji sędziowskiej i prokuratorskiej
- Ogólna koncepcja dydaktyczna
- Zajęcia typu case method
- Zajęcia „główne"
- Symulacje postępowań
- Seminaria dotyczące odbytych praktyk
- Monitoring pracy sądów
- Zajęcia dodatkowe
- „Biuro"
1. Ogólna koncepcja dydaktyczna
Przedstawiony program aplikacji ogólnej oraz aplikacji sędziowskiej i prokuratorskiej opiera się o całkowicie zmienioną metodę prowadzenia zajęć dydaktycznych. Do tej pory zajęcia aplikacyjne dzieliły się na zajęcia „teoretyczne" oraz praktyki. Obecnie zajęcia „teoretyczne" mają być zastąpione zajęciami nowego typu, których celem jest doskonalenie umiejętności praktycznych, a także tworzenie atmosfery systematycznego samokształcenia i samodoskonalenia. Przedstawiony program opiera się na założeniu, że podstawowe wiadomości zostały opanowane już w czasie studiów i że nie jest celowe powtarzanie po raz kolejny materiału przedstawionego w czasie studiów. Przede wszystkim w programie nowej aplikacji nie ma miejsca na tradycyjny wykład, polegający na jednostronnym przekazywaniu wiedzy przez prowadzącego zajęcia aplikantom. Zajęcia mają uwzględniać rezultaty andragogiki: dorośli uczą się najefektywniej przez osobiste przeżycie doświadczenia. Jedynie aktywne uczestniczenie aplikantów w zajęciach służy rzeczywistemu przekształceniu niedawnych studentów prawa w prawników, którzy opanowali umiejętności prawnicze.
Zajęcia objęte programem są znacznie bardziej czasochłonne, nie pozwalają na wyczerpanie całego materiału. Nie jest to jednak celem prowadzonych zajęć. Opieraj ą się one na założeniu, zgodnie z którym w przypadku edukacji prawniczej znacznie ważniejsze jest Jak", a nie „co". Oznacza to, że znacznie ważniejsze jest prześledzenie sposobów rozumowań prawniczych, metod argumentacji, zapoznanie się z techniką wykonywania zawodów sądowych oraz nauczenie się warsztatu rozwiązywania coraz to nowych problemów prawniczych. Jednak do opanowania tych umiejętności nie jest wystarczające uczenie się wykonywania poszczególnych czynności - nie jest możliwe zastąpienie tego rodzaju zajęć jedynie praktykami, ani przeniesienie całego ciężaru zajęć jedynie na praktyki. Praktyki także wymagaj ą innego podejścia. Ich celem jest przede wszystkim kształcenie aplikantów. Stąd też każdy kolejny zjazd będzie rozpoczynał się seminarium poświęconemu analizie doświadczeń zdobytych na praktykach. Będzie to też stanowiło źródło informacji dotyczącej efektywności procesu kształcenia w ramach praktyk.
Kształcenie aplikacyjne zostało podzielone na dwie zasadnicze części: aplikacja ogólna oraz odpowiednio aplikacja sędziowska i prokuratorska. Funkcje aplikacji ogólnej nie sąjednolite. Aplikacja ta powinna przygotowywać referendarzy oraz asystentów sędziowskich i prokuratorskich. Jednak co najmniej połowa osób biorących udział w tej aplikacji będzie się kształcić w ramach dalszej aplikacji sędziowskiej lub prokuratorskiej. Ponadto, także osoby, które po aplikacji ogólnej rozpoczną pracę asystenta lub referendarza także nie mają zamkniętej drogi do zawodu sędziowskiego. Celem aplikacji ogólnej jest także wyłonienie najlepszych kandydatów do aplikacji sędziowskiej. Program aplikacji ogólnej ma służyć spełnieniu tych różnych oczekiwań w stopniu największym w jakim to jest możliwe. Zdaniem autorów programu aplikacja ogólna, która ma za zadanie spełnić tak odrębne funkcje powinna być zróżnicowana. Z istoty rzeczy nie może ona zaspokoić wszelkich oczekiwań, ale spełnia podstawowe zadanie socjalizacji w nowym otoczeniu sędziowskim, pozwalając opanować podstawowe umiejętności, stanowiące punkt wyjścia do ciągłego doskonalenia zawodowego. Jako podstawę programu aplikacji ogólnej starano się dobrać taką problematykę, która pozwala na poznanie podstaw pracy sędziego lub prokuratora, ale przy okazji w największym stopniu może dotyczyć także referendarza sądowego. Autorzy programu wyszli także z założenia, że przygotowanie asystenta wymaga opanowania podstaw zawodu sędziowskiego. Ostatecznie asystent, aby dobrze wypełniać swoje funkcje powinien nauczyć się umiejętności sporządzania dokumentów, które ostatecznie będą pochodziły od sędziego. Należy też pamiętać, że asystentowi prokuratorskiemu można powierzyć cały szereg czynności, związanych z przebiegiem postępowania. Byłoby błędem zredukowanie rocznego kształcenia jedynie do opanowania czynności biurowych. Taki rok dla osób wyrobionych intelektualnie byłby nie do zaakceptowania. Aplikacja ogólna powinna być także interesującym przeżyciem intelektualnym, pozwalającym na podjęcie ostatecznej decyzji o wyborze zawodu i dalszym kierunku zawodowego. Nie może odstraszać najlepszych kandydatów skoncentrowaniem się jedynie np. na czysto technicznych aspektach pracy referendarza sądowego. Musi być odpowiednio interesująca i stanowić płynne przejście ze świata Akademii w świat sądownictwa, pokazanego jednak z jego atrakcyjnej strony. Przy takim założeniu nie do końca da się uniknąć pewnego zewnętrznego podobieństwa aplikacji ogólnych i aplikacji sędziowskiej i prokuratorskiej. Jednak zajęcia powinny być tak zorganizowane, żeby przede wszystkim skoncentrować się na tych czynnościach i problemach, z którymi spotka się asystent sędziowski lub prokuratorski oraz referendarz. Przewidziano różnego typu zajęcia - zajęcia nazwane w programie case method, właściwe zajęcia merytoryczne, stanowiące oś aplikacji, symulacje procesowe oraz seminaria analizujące praktyki. Wszystkie te zajęcia mają nieco inną funkcję i powinny się odpowiednio uzupełniać.
2. Zajęcia typu case method
Te zajęcia mają stanowić najbardziej „akademicki" element aplikacji. Jednak także różnią się w sposób zasadniczy od wykładu. Prowadzący zajęcia przygotowuje przed rozpoczęciem zajęć wybór orzeczeń sądów różnych instancji. Dobór tych orzeczeń powinien być w pewnym związku z głównymi zajęciami merytorycznymi, ale zasadniczo prowadzący zajęcia ma swobodę, które orzeczenia przedstawi studentom. Prowadzący zajęcia nie powinien dążyć do wyczerpania jakiegoś obszaru materiału (np. części ogólnej prawa karnego). Powinien dobrać tak orzeczenia, żeby pozwalały w sposób najpełniejszy ćwiczyć umiejętności praktyczne -rozumowanie sądu, ocenę stanowiska stron, ocenę materiału dowodowego, budowę uzasadnienia itp. Byłoby dobrze, gdyby przygotowane orzeczenia pozwalały prześledzić rozstrzygnięcia i ich uzasadnienia zapadające w poszczególnych instancjach (a także akty oskarżenia). Aplikanci na każde zajęcia powinni mieć przeczytane zadane orzeczenia. Należy oczekiwać, że do każdego z tych orzeczeń zostaną przygotowane notatki. Aplikanci nie tylko powinni zapoznać się wcześniej z orzeczeniami, ale mieć także przygotowaną analizę prawną sprawy. Program nie przewiduje podziału na zajęcia z prawa formalnego i materialnego. Zagadnienia należące do tych dziedzin mają być omawiane w ramach jednych zajęć.
Zajęcia powinny być prowadzone metodą sokratejską. Oznacza to, że prowadzący zajęcia zadaje kolejne pytania, które mają sprawdzić zrozumienie stanu faktycznego oraz przedstawionej argumentacji sądu. Proces pytania nie powinien być spontaniczny, tylko należy go realizować w taki sposób, aby zajęcia nie zostały zdominowane przez kilka najbardziej aktywnych osób. Należy zakładać, że w ciągu jednej jednostki zajęć będzie można zanalizować w ten sposób nie więcej niż trzy - cztery rozstrzygnięcia sądowe. Cały pakiet orzeczeń powinien być przygotowany dla aplikantów przed rozpoczęciem zajęć.
3. Zajęcia „główne"
Case method stanowić ma jedynie uzupełnienie głównych zajęć aplikacyjnych. Zajęcia te mają koncentrować się wokół pewnego określonego zagadnienia wskazanego w programie. Muszą być jednak także prowadzone metodą w pełni interaktywną. Osią takich zajęć powinien być jeden lub kilka rozwijających się stanów faktycznych. Prowadzący zajęcia powinien rozpocząć je wręczając aplikantom np. pozew lub w przypadku zajęć z prawa karnego zawiadomienie o przestępstwie. Aplikanci mają rozstrzygnąć teraz jakie dalsze kroki powinny być podjęte. Najlepiej jest organizować w takim wypadku pracę w niewielkich, maksymalnie czteroosobowych grupach. Aplikanci powinni zaproponować kolejny krok, który należy podjąć w postępowaniu. Krok ten powinien być przez prowadzącego znowu w dialogu ze uczestnikami zanalizowany, wskazane jego konsekwencje oraz ostatecznie przedstawiony prawidłowy sposób rozwiązania. Prowadzący może teraz dodać dodatkowy wariant, modyfikujący wyjściowy stan faktyczny. Kluczowe dla sukcesu tych zajęć jest przygotowanie możliwie obszernego materiału, który tym razem nie będzie ujawniany aplikantom przed zajęciami. Muszą oni jednak otrzymać dokładną informację, co powinni powtórzyć przed zajęciami, aby podczas zajęć nie było konieczności wyjaśniania kwestii, z którymi bez trudu można zapoznać się w podstawowych podręcznikach. W trakcie tych zajęć konieczne jest także zwracanie uwagi na poszczególne czynności biurowe i administracyjne, które należy podjąć w związku z realizacją poszczególnych etapów postępowania. Mimo , że tego rodzaju zajęcia skoncentrowane są na zagadnieniach proceduralnych, to jednak nie można w nich także pominąć rozważenia zagadnień materialnoprawnych. W ramach tych zajęć jest miejsce także na omówienie techniki przesłuchania świadka, postępowania z pokrzywdzonym itp. W ramach aplikacji specjalistycznych, sędziowskiej i prokuratorskiej, starano się skoncentrować na najbardziej typowych przykładach spraw, jednak dobranych w ten sposób, aby były one najlepszą podstawą do uogólnienia i przećwiczenia poszczególnych etapów i rodzajów postępowań.
4. Symulacje postępowań
Ważną częścią programu nauczania są symulacje postępowań. Jest ważne, aby odbywały się one w niewielkich grupach. Poszczególni uczestnicy powinni mieć możliwość odgrywania poszczególnych ról procesowych. Prowadzący zajęcia musi zatem przygotować akta sprawy, rozpisać role, w tym zeznania świadków. Symulacja powinna być nagrywana. Stosunkowo często prowadzący powinien przerywać bieg symulacji i zadając słuchaczom pytania starać się omówić, to co miało miejsce do tej pory oraz skorygować występujące błędy.
5. Seminaria dotyczące odbytych praktyk
Program opiera się na założeniu, że praktyki są efektywne przede wszystkim wtedy, gdy aplikanci mają możliwość zanalizowania swoich doświadczeń z doświadczonym sędzią lub prokuratorem. Każdy z aplikantów musi mieć możliwość przedstawienia z jakim problemami się zetknął, czego się nauczył, jakie nowe doświadczenia zdobył. Seminaria takie są też ważnym źródłem informacji dla samej Szkoły, pozwalającej ocenić na ile praktyki są efektywne. Grup seminaryjnych powinno być tyle, aby w ciągu dwóch - trzech godzin lekcyjnych każdy z aplikantów miał okazję podzielić się swoimi doświadczeniami.
6. Monitoring pracy sądów
Jeden tydzień praktyk poprzedzony odpowiednim wprowadzeniem jest poświęcony powierzeniu aplikantom przeprowadzenia monitoringu pracy sądów. Aplikanci, którzy odbyli zajęcia dotyczące problematyki praw człowieka w postępowaniach sądowych i prokuratorskich powinni się z przygotowanymi w ramach zajęć ankietami udać do poszczególnych sądów anonimowo, dokonując oceny ich funkcjonowania. Wyniki oraz wnioski powinny zostać przedyskutowane w ramach odrębnego seminarium. Celem jest postawienie aplikantów, którzy już zapoznali się z podstawami funkcjonowania sądów i prokuratur z innej zewnętrznej perspektywy. Zajęcia te powinny mieć znaczenie dla kształtowania właściwych postaw osób podejmujących następnie funkcje w instytucjach wymiaru sprawiedliwości.
7. Zajęcia dodatkowe
W ramach aplikacji specjalistycznych poświęcono także odpowiednie miejsce na kształcenie tzw. umiejętności „miękkich", mających na celu zapoznanie aplikantów z podstawowymi zasadami pozwalającymi na odpowiednie radzenie sobie z różnymi sytuacjami stresogennymi, nietypowymi, wymagającymi opanowania różnych zachowań ludzkich.
8. „Biuro"
Na wszystkich etapach kształcenia przewidziano zajęcia, które mają polegać na zapoznaniu aplikanta z zasadami przepływu dokumentów, sposobu organizacji administracji sądów i prokuratur, zasad współpracy z pracownikami sekretariatów itp.